Zgoda pacjenta – warunek prawidłowego udzielenia świadczeń zdrowotnych

Tym razem postanowiłem napisać o zgodzie pacjenta. Zgoda pacjenta czym jest i czemu służy? Przykładowo tuż przed planowanym zabiegiem operacyjnym pacjenci otrzymują tzw. formularz zgody, z którym należy się zapoznać, a następnie w odpowiednim miejscu podpisać. W ten sposób dochodzi do realizacji jednego z najważniejszych praw pacjenta uregulowanego w treści art. 16 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tj.: Dz.U. z 2020 r., poz. 849 ze zm.), zgodnie z którym pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody. Nadto udzielenie zgody przez pacjenta lub jej brak winno nastąpić po uzyskaniu pełnej informacji o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu na przyszłość. Informacje te powinny być udzielone przez „osobę wykonującą zawód medyczny” w przystępny sposób. 

Przez osobę wykonującą zawód medyczny należy rozumieć osobę uprawnioną – na podstawie odrębnych przepisów prawa – do udzielania świadczeń zdrowotnych oraz osobę legitymującą się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny (art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (tj.: Dz.U. z 2020 r., poz. 295)). 

Prawo pacjenta i obowiązek lekarza

W obowiązującym obecnie porządku prawnym, przekazywanie pacjentowi informacji jest jednym z podstawowych obowiązków lekarza. Z obowiązkiem tym nierozerwalnie związane jest prawo pacjenta do uzyskania informacji o swoim stanie zdrowia, co wynika z przepisu art. 9 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Podkreślić nadto należy, iż o obowiązku informowania pacjenta wspominają także ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tj.: Dz.U. z 2020 r., poz. 514) oraz Kodeks Etyki Lekarskiej (KEL). 

Przepis art. 31 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty wyraźnie określa zakres przedmiotowy prawa do informacji, nie pozostawiając lekarzowi jakiejkolwiek swobody w jego ocenie. Katalog zawarty w tym przepisie jest bardzo szeroki i w zasadzie dotyczy wszystkich aspektów udzielania świadczenia zdrowotnego. Lekarz ma obowiązek przedstawić pacjentowi informacje o: 1. stanie zdrowia, 2. rozpoznaniu, 3. proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, 4. dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, 5. wynikach leczenia, 6. rokowaniu na przyszłość.

Objaśniona zgoda pacjenta

Przepis art. 31 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty zobowiązuje również lekarza do poinformowania pacjenta i jego przedstawiciela ustawowego o dających się przewidzieć następstwach zastosowania lub zaniechania wybranych czynności leczniczych. Oznacza to, że lekarz powinien poinformować pacjenta o negatywnych następstwach stosowanej metody diagnostycznej lub leczniczej. Wnioskując z brzmienia ustawy wydaje się, że pacjent ma prawo zapoznać się z typowymi, zwykle występującymi i bezpośrednimi powikłaniami oraz negatywnymi następstwami procesu leczenia.

Podkreślić więc trzeba, że lekarz odpowiada nie tylko za winę w samym procesie leczenia, lecz także za każdą winę niedotyczącą techniki medycznej, a więc i za niedoinformowanie pacjenta o ryzyku i skutkach zabiegu. Samo uzyskanie formalnej zgody pacjenta bez poinformowania go o ryzyku i skutkach zabiegu powoduje, że jest to zgoda nieobjaśniona i jako taka jest wadliwa, wskutek czego lekarz działa bez zgody i naraża się na odpowiedzialność cywilną za szkodę wyrządzoną pacjentowi, nawet gdy postępuje zgodnie z zasadami sztuki lekarskiej. Pacjent musi znać przedmiot zgody, w pełni go rozumieć, a więc musi wiedzieć o proponowanej metodzie leczenia, ryzyku zabiegu i jego następstwach (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2007 r., sygn. akt V CSK 220/07, LEX nr 494157; wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 29 września 2005 r., sygn. akt I ACa 236/05).

Zgoda pacjenta w orzeczeniach Sądu Najwyższego

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, zgodnie z którym informacja udzielana przez lekarza przed zabiegiem powinna zawierać takie dane, które pozwolą pacjentowi podjąć decyzję o wyrażeniu zgody na zabieg z pełną świadomością tego na co się godzi i czego może się spodziewać. Lekarz powinien poinformować pacjenta o rodzaju i celu zabiegu oraz o wszystkich jego następstwach, które są zwykle skutkiem zabiegu, tj. pożądanych – ze względu na jego cel – skutkach zabiegu, jak i o innych jego skutkach (tzw. skutkach ubocznych). Informacja powinna w szczególności obejmować te dające się przewidzieć możliwe następstwa zabiegu, zwłaszcza, jeżeli są to następstwa polegające na znacznym i istotnym uszczerbku zdrowia, które – jako skutek uboczny – wprawdzie występują rzadko lub bardzo rzadko, ale nie można ich wykluczyć i powinna określać stopień prawdopodobieństwa ich wystąpienia. 

Jak to może wyglądać w praktyce? W praktyce zasadnym jest, aby przed udzieleniem pacjentowi jakichkolwiek świadczeń medycznych osoba, która tych świadczeń będzie mu udzielać, przedstawiła pacjentowi w sposób możliwie przystępny sposób to, co aktualnie będzie u niego wykonywane, dlaczego taki rodzaj świadczenia jest niezbędny dla niego, czy są możliwości udzielenia innego świadczenia medycznego w zamian, a nadto jakie mogą być konsekwencje danego zabiegu i jakie mogą być jego efekty w przyszłości. Pacjent po uzyskaniu tego zakresu informacji powinien mieć również możliwość zadawania pytań, a obowiązkiem lekarza jest udzielenie na te pytania wyczerpujących odpowiedzi. 

Ochrona przed roszczeniami

Z rozmowy z pacjentem również powinna być sporządzona notatka i podpisana zarówno przez lekarza udzielającego tych informacji jak i pacjenta. Zasadne jest również zamieszczanie takich informacji w formularzu zgody przekazywanej pacjentowi do podpisu. Tylko i wyłącznie udzielenie pacjentowi pełnych informacji o planowanym sposobie leczenia z pouczeniem go o wszelkich konsekwencjach i możliwych rokowaniach jest przesłanką prawidłowego udzielenia świadczeń medycznych. Dodatkowo chroni lekarza wykonującego zabieg zarówno przed odpowiedzialnością karną jak i odpowiedzialnością cywilnoprawną. 

Być może przekazywanie pacjentom tzw. „książki” zawierającej wszystkie możliwe powikłania oraz następstwa w procesie udzielania świadczeń medycznych może wydawać się zbytnim formalizmem. Jednakże ma ono zasadnicze znaczenie przy obronie personelu lekarskiego przez roszeniami ze strony pacjentów. Kwoty roszczeń wahają się w tych sprawach od 5.000,00 zł do nawet 100.000,00 zł w zależności od rozmiaru doznanej szkody. W tym miejscu warto przywołać wyrok Sądu Okręgowego w Suwałkach I Wydział Cywilny z dnia 4 lipca 2018 r. (sygn.akt. I C 120/15). Na rzecz pacjenta została zasądzona kwota 100.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia z uwagi na nieodebranie od pacjenta świadomej zgody przed operacją usunięcia guza uda lewej nogi. Należy mieć powyższe na uwadze przy przygotowaniu pacjentów do różnych zabiegów medycznych.